Pracodawca może żądać od pracownika wykonania testu na COVID-19 tylko i wyłącznie wtedy, gdy polecenie jego przeprowadzenia w danym zakładzie pracy wydał Główny Inspektor Sanitarny (GIS) lub działający z jego upoważnienia inny organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Jest to wniosek wynikający ze stanowiska Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO), dostępnego na stronie internetowej UODO .
Należy podkreślić, iż przepisy Kodeksu pracy nakazują pracodawcy kierować pracowników wyłącznie na badania profilaktyczne (wstępne, okresowe i kontrolne), zabraniając jednocześnie dopuszczenia do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do jej świadczenia (art. 229 K.p.).
Ponadto przepisy nie przewidują obligowania pracowników do poddania się innym badaniom, poza wymienionymi w § 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników… (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067), dotyczącymi m.in. wystąpienia choroby zawodowej. Zaś z drugiej strony regulacje kodeksowe nakładają na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony zdrowia i życia pracowników (art. 15, art. 94 pkt 4 oraz art. 207 i nast. K.p.). Dlatego też w ramach jego realizacji pracodawca może sfinansować zakup testów na COVID-19, ale zasadniczo nie ma prawa wymagać od pracowników ich wykonania.
Państwowa Inspekcja Pracy stoi na stanowisku, iż test na COVID-19 mógłby być przeprowadzony, jeśli przypadałby w terminie kolejnego badania okresowego, Natomiast gdy taki zbieg czasowy nie występuje, wymagana jest zgoda pracownika.
Jednocześnie Państwowa Inspekcja Pracy przypomina, że lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Wyjątki w tym zakresie przewiduje w szczególności ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 z późn. zm.). Według art. 6 ust. 2 pkt 3 tego ostatniego aktu prawnego, pracodawca kieruje na obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne (do takich należą testy na COVID-19) wyłącznie osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy świadczeniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nieposiadające aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. W innych przypadkach leży to w gestii powiatowego inspektora sanitarnego (wyjątek dotyczy uczniów i studentów).
Powyższe stanowisko nie uwzględnia jednak art. 17 specustawy, który nadał GIS nowe uprawnienia, dodając ust. 5-9 do art. 8a ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 59 z późn. zm.). Na jego podstawie GIS lub działający z jego upoważnienia inny organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej może wydać decyzję nakładającą na pracodawcę obowiązek podjęcia określonych czynności zapobiegawczych lub kontrolnych oraz żądać od niego informacji w tym zakresie – w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii. Jeśli będzie to dotyczyło przeprowadzenia testów na COVID-19 całej załogi, wówczas pracodawca będzie mógł żądać od wszystkich zatrudnionych poddania się im, a pracownicy nie mogą odmówić Wobec osoby odmawiającej wykonania badań sanitarno-epidemiologicznych, u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób (tak jak COVID-19), może być nawet zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający m.in. na przytrzymywaniu lub unieruchomieniu. Decyzję w tej sprawie podejmuje lekarz lub felczer. To procedura przewidziana w art. 36 ust. 1-2 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Natomiast według UODO, zgoda pracownika na test na COVID-19 nie jest wystarczającą podstawą do zapoznania się z jego wynikami. UODO twierdzi, że pracodawca nie może zastosować w tym przypadku art. 9 ust. 2 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE… (Dz. Urz. UE L 119/1 z 4.5.2016), dalej RODO, ponieważ w relacji z pracownikiem ma mocniejszą pozycję. Zgoda nie powinna stanowić ważnej podstawy prawnej przetwarzania danych osobowych w szczególnej sytuacji, w której istnieje wyraźny brak równowagi między osobą, której dane dotyczą a administratorem (motyw 43 zd. 1 preambuły RODO). Wyniki testu są danymi o stanie zdrowia, a te są objęte szczególną ochroną zarówno na gruncie regulacji RODO, jak i art. 221b § 1 K.p. Ten drugi przepis pozwala na przetwarzanie takich danych wyłącznie za zgodą wyrażoną z inicjatywy pracownika. Pracodawca może jednak przetwarzać dane o zdrowiu pracownika w czasie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii koronawirusa bez jego zgody na mocy art. 9 ust. 2 lit. g RODO. Ma też prawo zapoznać się z wynikami testów na COVID-19 przeprowadzanych na mocy decyzji GIS.
Czy test może sfinansować pracodawca i ująć w kosztach podatkowych przedsiębiorstwa?
Zabezpieczając się przed pracowniczą absencją związaną z trwającą epidemią, jak i ewentualnym uniemożliwieniem firmie wykonywania działalności w związku z kwarantanną, pracodawcy mogą podjąć decyzję o sfinansowaniu zatrudnionym pracownikom wskazanych testów.
Z kolei wydatki na ten cel stanowią dla pracodawcy koszty związane z zabezpieczeniem i zachowaniem źródła przychodów. Należy je zakwalifikować do tzw. kosztów pracowniczych obciążających na gruncie podatku dochodowego koszty uzyskania przychodów. Pomimo braku obowiązku w tym zakresie opłacenie wykonania omawianych testów należy uznać za przejaw dbałości nie tylko o zdrowie pracowników, ale również kontrahentów firmy. W efekcie wydatki na wykonanie testów na koronawirusa należy zaliczyć do firmowych kosztów podatkowych. Wykazują one bowiem niewątpliwie pośredni związek z prowadzoną przez pracodawcę działalnością gospodarczą.
Czy sfinansowanie testów generuje u pracowników przychód do opodatkowania?
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów z 27 maja 2020 r., sfinansowanie pracownikom przez pracodawcę testów na koronawirusa nie następuje w interesie zatrudnionych, a w interesie pracodawcy, zatem nie skutkuje powstaniem po stronie pracownika przychodu do opodatkowania ze stosunku pracy.
Testy dla pracowników a prawo do odliczenia VAT
Testy wykrywania obecności koronawirusa podlegają zwolnieniu z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 18 i 18a ustawy o VAT. W myśl przytoczonych przepisów zwolnieniu z VAT podlegają usługi w zakresie opieki medycznej, służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia, oraz dostawę towarów i świadczenie usług ściśle z tymi usługami związane, wykonywane w ramach działalności leczniczej przez podmioty lecznicze lub świadczone na rzecz podmiotów leczniczych na terenie ich zakładów leczniczych, w których wykonywana jest działalność lecznicza. Zatem Podatnikowi nie przysługuje prawo do odliczenia VAT naliczonego, jeżeli zakupione towary lub usługi nie podlegają opodatkowaniu lub są zwolnione z opodatkowania.
Źródło: www.gofin.pl
