Spółki handlowe, niezależnie od ich typu, mogą przed sądami cywilnymi i administracyjnymi ubiegać się o zwolnienie od kosztów – w szczególności od opłat od pozwów czy skarg. Dla potrzeb rozpoznania wniosków sądy mogą jednak badać nie tylko sytuację majątkową samej spółki, ale również jej wspólników w takim zakresie, w jakimi mogą oni ewentualnie dofinansować spółkę dla potrzeb pokrycia kosztów. W efekcie uzyskanie sądowego zwolnienia od kosztów przez spółkę może być bardzo trudne.
Koszty sądowe
Spółka handlowa może się ubiegać o zwolnienie od kosztów sądowych (obejmujących opłaty od składanych pism np. apelacji, pozwu oraz wydatki – zaliczki na biegłego, kuratora). Koszty sądowe nie obejmują wydatków, które ponosi się w razie przegrania rozprawy. Wniosek o zwolnienie można złożyć w każdej sprawie – zarówno np. w sprawie o wpis do KRS jak i w procesie z dostawcą lub odbiorcą. Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych tym jednostkom, które wykazały, że nie posiadają środków na ich pokrycie (np. przy pomocy wyciągów z rachunków bankowych lub bilansu).
Sytuacja wspólników
Art. 103 ust. 2 i ust. 3 ustawy ukazują, że składając wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych spółka handlowa powinna ująć dodatkowo, że jej wspólnicy lub akcjonariusze nie mają środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie pożyczki. Wyjątkiem od tej zasady jest taka spółka handlowa, której jedynym akcjonariuszem lub wspólnikiem jest Skarb Państwa. Przepis ten mówi, że badając czy dany przedsiębiorca może skorzystać z zwolnienia od kosztów sądowych uwzględnia się jego płynne środki finansowe oraz to, fakt czy spodziewa się on ich poniesienia. Osoba, która składa wniosek musi ona określić sytuację finansową swoich wspólników, aby udowodnić, że nie mogą oni finansować spółki.
Sądy administracyjne
Podobnie wyglądają zasady zwalniania od kosztów w postepowaniu sądowo-administracyjnym (głównie mowa o opłatach sądowych, czyli tzw. wpisach) od skarg i skarg kasacyjnych. Zwolnienie to jest elementem prawa pomocy.
Prawo pomocy
Prawo pomocy w zakresie częściowym to zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi może być:
- w zakresie całkowitym – gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania,
- w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.
Prawo to nie wymaga do uzyskania zwolnienia wykazania braku możliwości uzyskania finansowania ze strony akcjonariuszy lub wspólników. Sądy jednak często przyjmują, że spółki handlowe powinny wykazać, że nie są w stanie do zdobycia środków. Osoba, która chce otrzymać zwolnienie powinna ponadto, że nie ma środków mimo wszelkich możliwych działań. Dotyczy to również pozyskania środków z dopłat czy pożyczek od wspólników.
