Osoba pozostająca w związku małżeńskim, a mająca zaległości podatkowe ryzykuje, że urząd skarbowy zajmie nie tylko jej majątek osobisty, ale także zgromadzony wspólnie z małżonkiem. Intercyza, separacja czy rozwód nie zawsze chronią przed odpowiedzialnością za podatki niezapłacone przez współmałżonka. Od 30 lipca 2020 r. zmieniają się zasady prowadzenia egzekucji administracyjnej z majątku dorobkowego małżonków.
Wspólny majątek
Dłużnikiem podatkowym – podmiotem zobligowanym do spełnienia świadczenia podatkowego – jest podatnik. Odpowiada on za podatki całym swoim majątkiem.
Podatnik pozostający w związku małżeńskim musi liczyć się z zajęciem majątku osobistego oraz majątku wspólnego swojego i małżonka. Stanowi tak art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej. Finansowe konsekwencje posiadania zaległości podatkowych przez jednego z małżonków mogą więc ponieść oboje. Egzekucja nie może jednak objąć majątku osobistego małżonka podatnika. Majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte przez jednego lub oboje małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej. Są to m.in. pobrane pensje, dochody z działalności gospodarczej, dochody z majątku wspólnego.
Należy pamiętać o zasadach spłaty przez małżonków wspólnego podatku dochodowego od osób fizycznych. Małżonkowie, którzy korzystają z prawa do łącznego opodatkowania swoich dochodów, ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę podatku wynikającego ze wspólnego zeznania podatkowego. Każdy z nich ma prawo i obowiązek uregulować cały podatek. Urząd skarbowy może dochodzić spłaty całości lub części tej kwoty od obojga małżonków łącznie lub od każdego z nich z osobna. Jeżeli jeden z małżonków umiera przed zapłatą podatku wynikającego ze wspólnego rozliczenia, drugi przejmuje pełną odpowiedzialność za jego uiszczenie. Wyłączona jest w tym przypadku odpowiedzialność spadkobierców.
Intercyza i rozwód
Wspólność majątkowa powstaje między małżonkami z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Małżonkowie mogą jednak przez umowę ustanowić rozdzielność majątkową. Umowa może być zawarta przed lub po ślubie. Organy podatkowe muszą ją respektować. Intercyza nie działa jednak wstecz. Skutki prawne takiej umowy nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed jej zawarciem.
Od odpowiedzialności za zaległości podatkowe współmałżonka nie uwalniają separacja i rozwód. Urząd skarbowy może w formie decyzji orzec o odpowiedzialności rozwiedzionego lub pozostającego w separacji małżonka za zaległości z tytułu zobowiązań podatkowych współmałżonka powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Taki małżonek odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko do wysokości wartości swojego udziału w majątku wspólnym. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Każdy z nich może jednak żądać, aby z ważnych powodów ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w jakim przyczynili się do powstania majątku wspólnego, np. w proporcjach 70% i 30%. W takim przypadku pod uwagę bierze się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Zakres odpowiedzialności rozwiedzionego lub pozostającego w separacji małżonka nie obejmuje należności niepobranych przez współmałżonka w związku z pełnieniem funkcji płatnika lub inkasenta oraz odsetek za zwłokę i kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o separacji lub rozwodzie.
Małżonek, mimo podpisania intercyzy lub pozostawania w separacji, odpowiada za długi współmałżonka mającego własną firmę, jeżeli pomaga w jej prowadzeniu i osiąga z tego tytułu korzyści. Ponosi ryzyko spłaty zaległości podatkowych wynikających z tej działalności gospodarczej powstałych w okresie stałego współdziałania w jej wykonywaniu. Odpowiada za nie do wysokości uzyskanych korzyści. Odpowiedzialność nie obejmuje jednak niepobranych przez przedsiębiorcę należności związanych z pełnieniem przez niego funkcji płatnika lub inkasenta, z wyjątkiem kwot niepobranych od jego najbliższych, m.in. wstępnych, zstępnych, rodzeństwa.
Zmiany w egzekucji
W dniu 30 lipca 2020 r. wchodzą w życie nowe zasady prowadzenia egzekucji administracyjnej z majątku wspólnego małżonków.
W przypadku gdy podatnik odpowiada za zobowiązanie podatkowe majątkiem osobistym oraz majątkiem wspólnym, do prowadzenia egzekucji wystarczy tytuł wykonawczy wystawiony tylko na podatnika. Taki tytuł wykonawczy stanowi podstawę do dochodzenia należności, odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia oraz kosztów egzekucyjnych. Wyjątek przewidziano w razie prowadzenia egzekucji z nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków. W takim przypadku zostanie wystawiony kolejny tytuł wykonawczy zawierający dane nie tylko podatnika, ale także jego małżonka. Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej lub wystąpienie innego zdarzenia skutkującego ograniczeniem, zniesieniem, wyłączeniem lub ustaniem odpowiedzialności podatnika zostanie uznane za bezskuteczne do składnika majątkowego, który wchodziłby w skład majątku wspólnego, gdyby nie została podpisana umowa majątkowa lub gdyby nie doszło do wspomnianego zdarzenia prawnego. Składnik ten będzie traktowany jako należący do majątku wspólnego.
Małżonkowi podatnika będzie przysługiwał specjalny środek ochrony – sprzeciw. Jego podstawą będzie mogło być ograniczenie, zniesienie, wyłączenie lub ustanie odpowiedzialności całością albo częścią majątku wspólnego. Sprzeciw będzie należało wnieść do wierzyciela, ale za pośrednictwem organu egzekucyjnego. Będzie można go złożyć tylko raz w toku postępowania egzekucyjnego. Wierzyciel wyda w sprawie sprzeciwu małżonka zobowiązanego postanowienie. Jeżeli go oddali, na postanowienie będzie można wnieść zażalenie. W przypadku ostatecznego oddalenia sprzeciwu organ egzekucyjny pouczy małżonka podatnika o zakazie rozporządzania zajętą rzeczą lub prawem majątkowym wchodzącymi w skład majątku wspólnego (chyba że już wcześniej dokona takiego pouczenia) i będzie kontynuował egzekucję z majątku wspólnego.